Fields Madalyaları

Matematikçilere Nobel yok mu?

Bilim ödülleri denince akla ilk gelen hiç kuşkusuz Nobel Ödülleri’dir ama kimilerinin ‘bilimlerin temeli’ diye nitelendirdiği matematik için Nobel Ödülü konmamış olması birçok kişiye şaşırtıcı gelir, Fields Madalyaları detayına inelim.

Bunun nedeni olarak anlatılan gülünç ve yaygın bir dedikoduyu biz de burada anlatalım; İsveçli matematikçi Costa Magnus Mittag Leffler, Alfred Nobel’in eşini baştan çıkarınca Nobel, eşi tarafından aldatılmanın öcünü yalnızca Mittag-Leffler’den değil tüm matematikçilerden alır.

Mittag Leffler’in bir gün ödülü alabileceği düşüncesi belki de onu deli etmiş ve bunu engellemek için matematikte ödül verilmesini vasiyet etmemiştir.

Bu öyküyü gülünç yapan Alfred Nobel’in hiç evlenmemiş olmasıdır. İsveç’ten bir başka öyküyse Mittag Leffler’le Nobel arasındaki çekişmeden bahseder.

Nobel, İsveç’in en önde gelen matematikçisi olan Mittag Leffler’in bir gün Nobel’i alabileceği düşüncesiyle matematikte bir ödül vermeyi reddetmiştir.

Lars Garding ve Lars Hörmander, “Neden Matematikte Nobel Ödülü Yok?” (Why Is There No Nobel Prize in Mathematics?) adlı makalelerinde (Mathematical Intelligencer, 7:3, 1985) iki öykünün de doğru olmadığını söylüyor.

Yazarlar, Mittag-Leffler ve Nobel’in neredeyse hiç ilişkileri olmadığını, çünkü Nobel’in 1865’te İsveç’ten göç ettiğini, o yıllardaysa Mittag Leffler’in henüz öğrenci olduğuna dikkat çekiyorlar.

Onların bu soruya verdiği yanıt ise şu: “Doğal nedenlerden dolayı matematikte bir ödül vermek Nobel’in aklına hiç gelmemişti.”

Matematikçilere Madalya

Matematik dünyasının dışında çok tanınmamış olan ve matematiğin Nobel’i diye anılan Fields Madalyaları’nın tarihi de oldukça eskidir.

Madalyalara geçmeden önce ödüle adı verilen Fields’ı biraz tanıyalım.

John Charles Fields

14 Mayıs 1863’te Hamilton, Kanada’da doğan Fields, ilk Kanadalı araştırmacı matematikçilerdendir. 1884’te Toronto Üniversitesi Matematik Bölümü’nü bitirdikten sonra, ABD’deki John Hopkins Üniversitesi’ne gitmiş ve 1887’de bu okuldan doktorasını almıştır.

1889’dan 1892’ye kadar Alegheny Koleji’nde öğretim üyeliği yaptıktan sonra çalışmalarını sürdürmek üzere Avrupa’ya gitmiştir.

Burada Fuchs, Frobenius, Hensel, Schwarz ve Max Planck gibi matematikçilerle tanışması bilimsel yetkinliğini artırmıştır.

1902’de ders vermeye başladığı Toronto Üniversitesi’nde 1923’te araştırma profesörlüğüne atanmıştır ve 9 Ağustos 1932’deki ölümüne kadar bu okulda kalmıştır.

1907’de Kanada Royal Society’ye, 1913’te Londra Royal Society’ye seçilen Fields, 1924’te Toronto’da yapılan Uluslararası Matematikçiler Kongresi’ne başkanlık etmiştir.

Karmaşık değişkenli fonksiyonlar üzerine incelemeler yapan Fields’ın “Theory of the Algebraic Functions of a Complex Variable (1906)” adlı bir eseri vardır.

Fields Madalyaları

Matematik dünyasının en büyük toplantısı 1897’den bu yana dört yılda bir gerçekleştirilen Uluslararası Matematik Kongresi’dir. 1924’te Toronto’da toplanan kongrenin başkanlığını yapan J.C. Fields, bir matematik madalyası önerisi getirmiştir.

Ödülü alacak matematikçinin hem büyük başarı elde etmiş olmasını, hem de ileride başka büyük başarılara imza atacağı düşünülen bir matematikçi olmasını önemle vurgulamıştır.

1932’de Zürih’te yapılan kongrede Fields’ın önerisi kabul edildi ve öneriyi yapan Fields’ın anısına madalyaya onun adı verildi.

Madalyaların her matematik kongresinde (yani dört yılda bir) 40 yaşını aşmamış iki matematikçiye verilmesi kararlaştırıldı.

Madalya 25 santimetre çapında ve altın kaplama olacaktı. Madalyayı alacak matematikçileri belirleyecek kurul kongrede belirlenecek ve bu kurul bir sonraki kongrede ödülün kime verileceğini belirleyecekti.

İlk madalyalar 1396’daki Oslo toplantısında verildi. İkinci Dünya Savaşı nedeniyle 1950’ye kadar başka madalya verilmedi.

Matematikte hızlı gelişme nedeniyle 1966 kongresinde verilecek madalya sayısının dörde çıkarılması kararlaştırıldı.

Madalyalar en son 29 Mart 2018’de Rio De Janeiro’da yapılan Uluslararası Matematik Kongresi’nin açılış töreninde sunuldu.

1936’dan bu yana madalya alanlara bir göz attığımızda ABD’li matematikçilerin başı çektiğini görüyoruz. Üniversiteler yönünden ele alındığında ise Princeton Üniversitesi’nin öne çıktığı gözleniyor.

İleri Araştırmalar Enstitüsü Einstein’ın gelmesiyle basının odak noktası olmuş, uzun süre gazetecilerle dolmuştu.

Einstein burada basının gösterdiği yoğun ilgiden rahatsız olduğunu çok defalar belirtmişti.

Diğer bilim insanları için de böylesine sıkıcı bir ortamı mı bilmiyorum ama 20. Yüzyılın önde gelen bilim insanlarının birçoğunun yaşamlarının bir dönemini Princeton’da geçirmeleri okulu temel bilim öğrencileri için çok çekici kıldı.

Yine de bu üniversitededen Andrew Wiles, Fermat’ın son teoremini kanıtlayarak büyük üne kavuştu ama Fields Madalyası’na kavuşamadı, çünkü Wiles 40 yaşını geçmişti.

Matematik Bitmemiş Miydi?

Aslında bu soru çok az sorulan bir soru, çünkü toplumdaki yaygın kanı çoğu kişide şüphe bile uyandırmıyor.

“Matematikte bulunacak ne kaldı ki? Her şey bulunmuş işte!”. Matematikte ödül verilmesini anlamlı kılan şeylerden biri de bu kanının aslında doğru olmadığını göstermek olabilir.

Yılda birkaç yüz bin teoremin kanıtlandığı tahmin edilen matematik, buluşları ne kadar önemli olursa olsun yeterince medyatik olmadığı için gazetelerde kendilerine birkaç satırlık yer bile bulamıyor.

Yeni buluşlardan yalnız konuyla uğraşan insanların haberi oluyor ve yalnız onlar keyif alıyorlar.

Matematikteki yeni buluşların insan yaşamında neredeyse hiçbir değişikliğe yol açmamasının toplumdaki ilgisizliğin nedeni olduğu söylenebilir ama gazetelerin sayfalarında kendisine koca koca yerler bulan, televizyonların ana haber bültenlerine giren astrofizikteki birçok yeni buluşun da yaşamlarımızı değiştirdiği söylenemez.

Bu sefer de şöyle bir soru ortaya çıkıyor; Acaba bugünkü matematik, matematikçilerin kendi aralarında oynadıkları ve birkaç kişiyi eğlendirmekten başka bir işe yaramayan oyun mı?

Tarih gösteriyor ki sorularını doğrudan diğer bilimlerden ya da endüstriden almayan matematik konuları insanların gözünde bütünüyle yararsız görülmüş, buna rağmen birçok insan bunlarla ilgilenmiş ve bu uğraşlar sonunda ortaya çıkan kuramlar, ortaya çıkışlarından çok sonraları insanoğlunun birçok sorusuna yanıt oluşturmuş.

Bunu yani matematikte bulunan her şeyin bir gün bir işe yarayıp yaramayacağını hiç umursamayan matematikçiler de vardır. G.H. Hardy, “Bir Matematikçinin Savunması” kitabında bir işe yarasın kaygısıyla, yapılan matematiğin güzel olmayacağını ve matematikte ölçütün diğer bilimlerdeki gibi yararlılık değil, sanatta olduğu gibi güzellik olduğunu söylüyordu.

Öyle ya da böyle bugün matematikle uğraşan binlerce insan var ve matematik bitmesi olanaksız gözüken bir yolda ilerliyor ve bugünün büyük matematikçilerine her dört yılda bir verilen dört Fields Madalyası yetmiyor.